5 Maddede Batı’nın Yüzünü Döndüğü Srebrenitsa Katliamı

11-07-2018

Editör

İkinci Dünya Savaşı ardından Balkanlarda yeni bir otorite olarak kendini gösteren Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti, ilk başkanı Josip Biroz Tito’nun 1980 yılındaki vefatı üzerine gerilemeye başladı. Siyasi istikrasızlığın ve ekonomik sıkıntıların baş göstermesiyle birlikte ülke içerisinde özellikle Sırplar ile Hırvatlarca yükselen milliyetçilik olgusu Yugoslavya’nın parçalanmasına ve ciddi çatışmaların doğmasına neden oldu. Müslüman nüfusun hakim olduğu Bosna bölgesinin referandumla aldığı karar üzerine bağımsız bir devlet kurma düşüncesi, Hırvatlar ve Sırplar tarafından olumlu karşılanmadı ve gizli anlaşmaların yapılmasının ardından Bosna Savaşı patlak verdi. Kanlı savaş 1992-1995 yılları arasında devam etti. Faşist güruhun sınır tanımadan giriştiği vahşet sonucu yüzbinlerce Müslüman Boşnak hayatını kaybetti, bu sayıdan çok daha fazlası Boşnak ise yerinden yurdundan oldu. Sırpların insanlıktan asıl çıktığı olay ise Birleşmiş Milletler’in sözde koruması altında bulunan Srebrenitsa’da 11 Temmuz 1995 tarihinde gerçekleşti. Kadın, çocuk, yaşlı ayırt etmeden etnik temizlik amacıyla girişilen bu vahşetin ardından savaş Dayton Antlaşmasıyla son buldu.

1. Savaş öncesi Yugoslavya’da son durum

II. Dünya Savaşı sonrası dağılan Yugoslavya Krallığı yerine kurulan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti, güçlü sosyalist başkanı General Tito ile birlikte iç siyasette güçlü bir otorite oluşturdu. Bu devlet, Bosna’nın da içerisinde bulunduğu altı cumhuriyetten oluşuyordu. Soğuş Savaş döneminde sosyalist olmasına rağmen iki kutuplu düzenin sosyalist bloğunu oluşturan Sovyet Rusya’dan bağımsız ve tarafsız bir politika izleyen Tito Bağlantısızlar Hareketi’nin kurucu üyelerindendi. Ancak 1945 yılında temelleri atılan bu devletin ilk başkanı Tito ile güçlenmesi, yine General Tito’nun 1980 yılında ölmesiyle son buldu. Bu ölüm bir türlü durmak bilmeyen iç siyaseti kaynar kazana çevirdi.

2. Savaş nasıl çıktı?

Devlet Başkanı Josip Broz Tito’nun ölümü ardından bozulmaya başlayan idari yapı gün geçtikçe etkilerini daha fazla hissettirmeye başladı. Siyasi yapıyla birlikte bozulmaya başlayan ekonomik düzen Bosna-Hersek’in de içerisinde bulunduğu altı cumhuriyet yapısında ciddi hareketlenmelere neden oldu. Özellikle başta Sırplar ve Hırvatlar’da olmak üzere milliyetçi düşüncenin yeniden yükselişe geçmesiyle, 1991 yılında o zamanki Avrupa Topluluğu’nun da engelleyemediği bir sürecin hızla yaşanması sonucu Yugoslavya parçalanmaya başladı. 1992 yılında ise parçalanmanın en sert ayağı olan Bosna Savaşı patlak verdi. Dünya siyasetinin önemli bir kutbu olan Sovyetlerin yıkılması ve Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından Batı’nın Yugoslavya’yı yıkmaya daha da yoğunlaşmasının bu kanlı savaşın başlamasında etkili olduğunu belirtmek gerekir.

3. Bosna Savaşı’nın seyri

Haziran 1991 yılında ilk olarak Slovenya’nın ardından ise Hırvatistan’ın bağımsızlıklarını ilan etmeleri üzerine, bağımsızlık ilanları peşi sıra gelmeye başladı. Aynı süreç Bosna için de geçerliydi ve Aliya İzzetbegoviç önderliğindeki Bosnalıların yaptığı bağımsızlık referandumundan yüzde 99.4 gibi yüksek bir oranda bağımsızlık iradesi ortaya konuldu. Ancak bu bağımsızlığa başından beri karşı olan Sırplar ile Hırvatlar aralarında yaptıkları gizli antlaşmalar neticesinde Müslümanlara bağımsız Bosna Hersek Devleti’ni kurdurmama planları yaparak mevcut toprakları aralarında paylaşmışlardı. Takvimler 6 Nisan 1992 yılını gösterdiğinde ise kanlı Bosna Savaşı tüm şiddetiyle başladı. Bu savaş girişimine hazırlıksız yakalanan Bosnalı Müslümanlar faşist Sırp ve Hırvat birlikleri tarafından hunharca katledilirken Birleşmiş Milletler ve Avrupa adeta katliamı görmezden geldi. 1994 yılında yapılan Washington Antlaşması ise Hırvatlar ile yapılan savaş son bulurken, Sırplarla girişilen mücadele devam ediyordu. Batı kamuoyunun ve uluslararası birliklerin sessizliğinden güç alan Sırplar katliamın şiddetini daha da arttırırken amaçları oldukça netti; saldırılan yerleri almak, yakmak ve etnik temizliğe uğratmak!

4. Boşnaklara uygulanan katliam: Srebrenitsa

Savaş, Sırpların yıkımı ve Bosnalıların direnişi seyrinde devam ederken, sivil insanların daha fazla zarar görmemesi adına Srebrenitsa’da Birleşmiş Milletler tarafından güvenli bölge oluşturuldu. Her ne kadar güvenli bölge olarak adlandırılsa da açlık ve sefalet bu bölgede hat safhadaydı. Ancak takvimler 11 Temmuz 1995 yılını gösterdiğinde bu alanın sadece adının güvenli bölge olduğu anlaşıldı. İnsan kasabı Sırp komutan Ratko Mladic önderliğindeki Sırp ordusu BM kontrolündeki Srebrenitsa’ya saldırdı. BM Koruma Gücü’nün Hollandalı askerleri adeta Sırpların önünden çekilip görevlerini yerine getirmeyerek bu vahşete ortak oldular. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da görülen en büyük vahşete tanık olan Bosnalı Müslümanlar hunharca katledildi. Sırplar bebek, çocuk ve kadınlar dâhil olmak üzere 8.000-12.000 Boşnakı katlederek toplu mezarlara atmış, 30.000 civarında Müslümanı silah zoruyla evlerinden kovmuş, Türk-Boşnak-İslam eserlerini tahrip etmiş ve her çeşit vahşeti sergilemişlerdi. Bosnalı Müslümanlara karşı girişilen bu katliama Sırp komutan Ratko Mladiç’in emrinde gönüllü Ruslar ve Yunanlılar da katıldı. Yunan bayrağının göndere çekilmesine dair Ratko Mladiç’in; “yanımızda yer alan kahraman Yunanlıların onurlandırılması için Yunan bayrağını göndere çekiniz” tarzında verdiği sözlü talimatının video kayıtları ise 2004 yılında Hollanda tarafından yayınlandı.

5. Dayton Antlaşması ve savaşın sonu

Üç yıl civarı devam eden kanlı savaş boyunca bütün eksikliklere rağmen onurlu bir direniş sergileyen Aliye İzzetbegoviç önderliğindeki Bosnalılar, uğradıkları her türlü katliam ve zulme rağmen yılmadan ayakta kalmayı başardılar. Netice itibariyle de ABD önderliğinde bir barış antlaşması hazırlandı. 21 Kasım 1995 tarihinde ABD’nin Ohio eyaletindeki Dayton kentinde taslağı hazırlanan ana metin ve 11 ekten oluşan antlaşma, 14 Aralık 1995 tarihinde Paris’te Bosna-Hersek adına Aliya İzzetbegoviç, Hırvatistan adına Franko Tudjman ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti adına Slobodan Miloseviç tarafından imzalandı. Antlaşma ile birlikte kurulan Bosna-Hersek Devleti, 10 kantondan oluşan Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olarak iki Entiteye ve Brcko adında küçük bir özerk bölgeye ayrıldı. Böylece savaş son buldu. İşin ilginç tarafı ise Sırpların yaptıkları katliamdan dolayı “savaş suçlusu” olarak yargılanması gerekirken Boşnak bölgelerinden kendilerine hak verilerek ödüllendirilmesiydi.

Kaynakça

Yasin Şafak, Bosna Savaşı ve Yugoslavya’nın Parçalanması, Kadir Has Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Küreselleşme Bölümü YL. Tezi, 2010

İlker Alp, Srebrenitsa Soykırımı, Avrasya Etütleri Dergisi, 2017

Mehmet Dalar, Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt.1, sayı.16, 2008

DİĞERLERİ

Bir Zamanlar Boğaziçi

18.yy.’dan itibaren İstanbul’a Avrupa’dan pek çok sanatçı gelerek, Doğu’nun güzelliklerini belge niteliği taşıyan resimlerine konu etti. II. Mahmut’un tahta olduğu süre boyunca gerçekleştirdiği reformlar batılılaşma alanında atılan ilk adımlar oldu ve bu gelişmeler Avrupalılar’ın Osmanlı Devleti’ni daha yakından takip etme ihtiyacını doğurdu. Doğu’nun gizemi Avrupa’da yankı bularak oryantalizm adı altında Batı dünyasını etkisi altına aldı ve bu uğurda İstanbul’a gelen sanatçılar Beyoğlu semtinde rahatça yaşadı. 20.yy.’da İstanbul’da çalışan sanatçılar bu şehrin anılarını, doğa görünümlerini, boğaziçini, insanlarını ve kıyafetlerini resimlediler ve bir yüzyıla damgalarını vurarak Boğaziçi Ressamları sıfatını aldılar. Şimdi onların fırçalarından çıkan renklerle Boğaziçi’ne bakalım;

Hiç Gitmeyenler İçin Yıldız Müzesi

Osmanlı Devleti 34. Padişahı Sultan II.Abdulhamid tarafından genişletilerek devletin merkezi olarak kullanılan Yıldız Saray-ı Humayun'u zamanın en gizemli yapısı olarak işlev gördü. Türk Osmanlı saray mimarisinin son örneği olan Yıldız Sarayı, Beşiktaş semtinin Yıldız tepesinde bulunuyor. Saray'ın bulunduğu arazi Kanuni (1520-1566) döneminden itibaren avlanma yeri olarak kullanılıyordu. Daha sonra ilk yapı Sultan I.Ahmed tarafından yapıldı ve sonraki padişahlar döneminde de eklemeler yapılarak genişletildi. En radikal değişimi ise II. Abdülhamid zamanı görerek devletin yönetim merkezi halini aldı. Bu dönemde saray, padişahın özel yaşamına ait mekanlarla birlikte, resmi görevlilere tahsis edilen binaları, tamirhane, marangozhane gibi atölyeleri ve tiyatro, müze, kitaplık gibi kültür ve sanat yapılarını da kapsıyordu. Sultan Vahideddin’den sonra bir süre boş kalan saray binaları, 1924 yılında Erkan-ı Harbiye Mektebi’ne tahsis edildi. 1946 yılında Harp Akademileri’ne bırakılan saray, 1978 yılında Kültür Bakanlığına devredildi, “Yıldız Sarayı Müzesi Müdürlüğü” adıyla 1993 yılından itibaren müzeleştirilmeye başlanarak 8 Nisan 1994 yılında müze olarak açıldı. Açıldı açılmasına ama ziyaretçi sayısında gözle görülür bir yokluk bulunuyor. Beyaz Tarih okuyucuları için hazırlayacağımız "kısa Yıldız Müzesi turu" için gittiğimizde 2 Suriyeli Arap aile dışında kimse bulunmuyordu. Daha önceki gidişimizde ise hiç kimseyi görmemiştik. Kültür ve Turizm Bakanlığının açıkladığı "2014 Yılında En Çok Ziyaret Edilen 10 Müze" arasında ise bir döneme damga vurmuş bu Saray'ın bulunmadığını gördük. Ülkemizde tarihe olan ilgiyi arttırmak ve bir nebze olsun katkı yapmak için faaliyet gösteren Beyaz Tarih, Yıldız Saray'ına okuyucuları için giderek bir derlemede bulundu. İşte Sultan II. Abdülhamid'in özellikle saltanata geçtikten sonra hayatının büyük bölümünü geçirdiği Yıldız'daki müze ve bazı özel eşyalar;

7 Maddede Türklerin Ata Sporu Güreşin Serüveni

İnsanlık tarihinin en eski sporları arasında yer alan ve zamanla Türkler ile özdeşleşerek Türk kültürünün bir parçası haline gelen güreş sporunun serüvenini Beyaz Tarih okurları için yazdık.

5 Maddede Yahya Kemal Beyatlı'nın Şiire Bakışı

“Bir milliyetçi tarihe değil, memleketinin tarihine meftundur” sözüyle şiirine işlediği tarih unsurundan izler sunan, gerek Anadolu kültürünü gerekse de Batı medeniyetini bizzat deneyimlemesi sebebiyle şiirlerinde bunu fazlasıyla hissettiren Yahya Kemal Beyatlı, bu yönüyle Türk şiirine, ahenk ve estetik açıdan milli bir yapı kazandırdı. Onun şiirle özdeşleşen tutumu, birçok çağdaşını ve kendinden sonra gelen birçok şairi etkiledi.

Herkes Tarafından Tanınmayan 5 Türk Münevveri

Anadolu medeniyeti coğrafi olarak ifade ettiği kara parçası kadar çevresinde bulunan bölgeleri ile de büyük bir öneme sahip. Bu önem jeopolitiğinin yanında tarihe mal olan “kadim” kültürel mirasın mimarları sayılabilecek şahsiyetler ile vücuda gelmiş sayılabilir. Cemil Meriç, Sabahattin Ali, Sezai Karakoç, Yahya Kemal Beyatlı, Mehmet Akif Ersoy ya da Necip Fazıl Kısakürek gibi bilinen, üzerine çok konuşulup yazılan simaların yanında ismi ölüm yıldönümlerinde yakın çevresi dışında pek anılmayanlar da aynı önemi taşıyorlar. İsimleri belki bir caddede belki bir okulda. Peki onlardan hangilerini tanıyorsunuz?

İslam Dünyasının Dahisi: El-Cezeri

Güdüm biliminin en büyük dahisi kabul edilen El Cezeri aynı zamanda fizikçi olup robot ve matriks ustasıdır. 1153 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde doğmuş olup 1233 yılında doğduğu şehirde hayatını kaybetmiştir. Öğrenimini Kürt Medresesi Camia’da bitirdikten sonra yine medrese de fizik ve güdüm bilimi olarak bilinen sibernetik alanına yönelen El Cezeri, yaşadığı dönemde bir çok ilke imza attı. Alışılmışın dışındaki pek çok buluşu da hala kullanılmaktadır. Diyarbakır’a gittiği bir dönemde icadlarını Otomata olarak da bilinen ‘’Hayal ve Tekniğin Birleşmesiyle Oluşan Marifetler’’ adlı kitabında topladı. Yazdığı kitabın bir nüshasını Abbasi Hükümdarına diğer bir nüshasını Artukoğlu Hükümdarına sunan El Cezeri, bu kitapta Arşimet, Pisagor gibi Yunanlı bilimcilerin mekanik ve matematiğe dayalı olarak aletlerin çalışma yapısını ve biçimlerini ortaya koydu. Daha sonra Bağdat’a gönderilen kitap ne yazık ki Moğol istilası sırasında kayboldu.

KELAM

Su nasıl suya benzerse, bir milletin geleceği de geçmişine öyle benzer.

İbn Haldun